رصد پرندگان در آسمان وکیل‌آباد

بیشتر مردم باغ وکیل‌آباد را به درختان سرسبز و فضای جنگلی‌اش می‌شناسند و فقط تعداد کمی می‌دانند که درختان سربه‌فلک‌کشیده این باغ بزرگ پناه پرندگان بسیاری است؛ پرندگانی که بعضی از آن‌ها در همین باغ زندگی می‌کنند و بعضی‌هایشان هرساله چندماهی را مهمان ما می‌شوند و باز کوله‌بار کوچ می‌بندند تا سال بعد.

شهرداری منطقه ۹ سال گذشته پایگاهی را راه‌اندازی کرد تا مردم بهتر با گونه‌های مختلف پرنده‌های باغ آشنا شوند. علاوه‌بر مردمی که درکنار تفریح و قدم‌زدن در باغ از این بخش جذاب دیدن می‌کنند، گروه‌های مختلفی از ارگان‌ها و ادارات هم به این سایت که درمیان درختان بلند و درهم تنیده قرار گرفته است، دعوت می‌شوند تا زیبایی‌های آفرینش را با‌توجه بیشتری نظاره کنند. ما هم با تعدادی از کارمندان بخش‌های مختلف شهرداری مشهد در بازدید از پایگاه اجرایی حمایت از پرندگان باغ وکیل آباد همراه می‌شویم.

پایگاهی برای پرنده‌دوستان

در قسمت ورودی مجموعه بخش گالری قرار دارد. دورتادور، عکس پرندگان زیبا در محیط زندگی‌شان، با کیفیتی بالا نصب شده، به‌طوری‌که گمان می‌کنیم هر‌کدام از آن‌ها در‌کنارمان حضور دارند. زیر هر تابلو غیر از نام پرنده، مشخصات زیستی او هم نوشته شده است که بازدیدکنندگان را در مدت بیشتری به تماشا می‌کشاند. صدیقه تفقدنسب کارمند بخش شهرسازی است که علاقه زیادی به پرندگان دارد.

آن‌چنان با دقت مشغول خواندن ویژگی‌های هر کدام از پرنده‌هاست که کمتر به سروصدا‌های اطرافش دقت می‌کند. بعضی‌ها با دیدن پر‌های رنگارنگ پرندگان احساس شعف و ذوقشان را با صدای بلند ابراز می‌کنند. تفقدنسب مشغول عکس‌گرفتن از تابلوهاست تا مبادا نکته‌ای از خاطرش برود.

وقتی متوجه ما می‌شود با خنده‌ای می‌گوید: آن‌قدر به پرنده‌ها علاقه دارم که در خانه هم چند نوع از آن‌ها را نگه می‌دارم. زندگی ماشینی، ما را از طبیعت دور می‌کند، اما من معتقدم وجود پرنده در اطراف انسان موجب نشاط است. صدای چهچهه‌زدن و خواندن پرنده‌ها، هدیه خدا به انسان است.

او یکی از تابلو‌ها را نشان می‌دهد و می‌گوید: تعدادی از پرنده‌ها غذای مشترک و حتی شرایط نگهداری یکسان دارند؛ به همین‌دلیل ویژگی‌هایشان را با دقت می‌خوانم تا اطلاعاتم را افزایش دهم.

زندگی ۳۰ گونه پرنده در باغ

روی مانیتور بزرگی که در همین گالری نصب شده است، تصاویر زنده‌ای از پرندگان در لانه‌هایشان به نمایش گذاشته می‌شود. عباس سیامکی، کارشناس مسئول پایگاه، به مخاطبان توضیح می‌دهد: پرنده‌هایی که تصاویرشان را اطراف این گالری می‌بینید، همگی بومی خراسان هستند که تعدادی از آن‌ها در باغ وکیل آباد دیده شده‌اند. بیش‌از سی‌گونه پرنده دائمی و مهاجر در ماه‌های مختلف سال در این باغ زندگی می‌کنند که ما آن‌ها را رصد و شناسایی می‌کنیم.

مدیر باغ وکیل آباد هم در این بازدید ما را همراهی می‌کند. از همه می‌خواهد به فیلمی که در‌حال پخش است، دقت کنند و می‌گوید: این چرخ‌ریسک را ببینید؛ پرنده نر، یک لارو را به دهان می‌گیرد و برای پرنده ماده به لانه می‌آورد تا به جوجه‌هایشان غذا بدهد. این لاروی که می‌بینید در تنه درختان رشد می‌کند و تبدیل به سوسکی می‌شود که آفت درختان باغ است.

رضا داوطلب فیلم را متوقف می‌کند و توضیح می‌دهد: پایگاه اجرایی حمایت از پرندگان باغ وکیل آباد با ۲۵۰‌مترمربع مساحت و در چهاربخش راه‌اندازی شده است. هدف ما از راه‌اندازی این پایگاه این است که بتوانیم پرندگان هدفمان را که بیشتر آفت‌خوار هستند، زیاد کنیم؛ چون باغ وکیل آباد به‌عنوان باغ سبز مشهور است، یعنی برای آفت‌زدایی از سم کمتری استفاده می‌کنیم. سمومی که استفاده می‌کنیم، بیشتر پایه گیاهی دارند و کمتر شیمیایی هستند.

ما می‌خواهیم پرندگانی مانند سهره، چرخ‌ریسک یا انواع گنجشک‌سانان را که از آفت‌ها تغذیه می‌کنند، پرورش دهیم. چند‌دقیقه‌ای همه محو تماشای فیلمی می‌شوند که برشی از زندگی این پرنده است. پرنده چرخ‌ریسک با وسواس زیاد، فضله جوجه‌هایش را از لانه بیرون می‌اندازد؛ لانه‌ای که با پر و کرک‌های بدن خودش دورتادور آن را پوشانده است تا برای جوجه‌هایش محلی امن و گرم باشد.

علی سالارمنش، کارمند بخش اداری، با دیدن این تصاویر و فیلم‌های حیرت‌آور، برای آوردن فرزندانش به پایگاه حمایت از پرندگان برنامه‌ریزی می‌کند. سیامکی درباره ساعت کار پایگاه می‌گوید: از ساعت‌۷ صبح تا ۳‌عصر پذیرای بازدیدکنندگان هستیم. در روز‌های تعطیل هم با هماهنگی قبلی می‌توانیم امکان بازدید دانش‌آموزان یا دانشجویان را فراهم کنیم.

تیمارداری تا پرواز

بعد از گالری به اتاق آموزش می‌رویم که در آن، عباس سیامکی، انواع پرندگان باغ و شرایط زندگی‌شان را معرفی می‌کند. اما بخش بعدی که کوچک، اما هیجان‌انگیز است، نقاهتگاه پایگاه است. سه اتاقک شیشه‌ای که وسط هر کدام درختچه کوچکی قرار گرفته و چند لانه متحرک کوچک در بیرون اتاقک‌ها که برای رها سازی استفاده می‌شود، همه چیزی است که دیده می‌شود، اما جمعیت زیادی را محو خودش کرده است.

مدیر باغ باحوصله توضیح می‌دهد: ما ۱۸۰‌لانه پرنده برای انواع طوطی‌سانان و گنجشک‌سانان در باغ کار گذاشته‌ایم و حدود دویست‌لانه هم که بیشتر مناسب گنجشک‌سانان است، روی دیوار سپاه که درون باغ قرار دارد، جانمایی کرده‌ایم. در شانزده‌لانه هم دوربین گذاشته‌ایم تا زندگی پرنده‌ها را زیرنظر داشته باشیم.

او به مانیتور که همچنان در‌حال پخش آمد‌و‌شد پرنده‌ها به لانه‌شان است، اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: گاهی جوجه‌های پرنده‌ها یکی‌دو هفته زودتر از اینکه بتوانند پرواز کنند، به دلایل مختلف از لانه بیرون می‌افتند. این موضوع بیشتر در اردیبهشت و خرداد که فصل زاد‌و‌ولد است، اتفاق می‌افتد و غالبا هم از گونه‌های گوشت‌خوار هستند یا مینا‌ها که تعدادشان در باغ بیشتر است.

مثلا جوجه‌های پیغو زیاد سقوط می‌کنند. هم مردم و هم نگهبانان ما آن‌ها را پیدا می‌کنند و به اینجا می‌آورند تا با تیمارداری و نگهداری در این اتاقک‌های شیشه‌ای بهبود پیدا کنند و رهاسازی شوند. دوره بهبود معمولا یک هفته تا ۱۰‌روز زمان می‌برد که در گونه‌های مختلف فرق دارد.

رهاسازی، زیباترین بخش حمایتی

برای بازدیدکنندگان جالب است که گونه گوشت‌خواران دیرتر از گنجشک‌سانان آماده پرواز و بازگشت به طبیعت می‌شوند. داوطلب توضیح می‌دهد: ما اینجا سه‌گونه پرنده داریم که بر همین اساس، نقاهتگاه هم سه قسمت دارد. تعدادی از پرنده‌ها گوشت‌خوار هستند مثل جغد، یک بخش طوطی‌سانان و یک بخش هم گنجشک‌سانان نگهداری می‌شوند.

علی صفایی یکی از حضارمی‌پرسد: اگر پرنده آسیب جدی دیده باشد، چقدر اینجا می‌ماند؟

لحن داوطلب جدی می‌شود و تأکید می‌کند: ما اینجا فقط پرنده‌هایی را که نیاز به تیمار جزئی دارند، نگهداری می‌کنیم که اغلب شامل جوجه‌هایی است که به زمان نیاز دارند تا برای پرواز آماده شوند و شاید کمی پایشان آسیب دیده باشد. اما برای اتفاقات جدی و آسیب‌دیدگی، هماهنگی لازم را با یک دام‌پزشک انجام داده‌ایم تا در‌صورت تشخیص آسیب جدی، پرنده را به محیط زیست تحویل دهیم.

او از سیامکی می‌خواهد فیلم رهاسازی یک زاغ گردن‌بور بهبود‌یافته را به بازدیدکنندگان نشان دهد؛ فیلمی که بعد از دیدن آن، احساسات حضار فوران می‌کند.

* این گزارش چهارشنبه ۸ آذرماه ۱۴۰۲ در شماره ۵۴۸ شهرآرامحله منطقه ۹ و ۱۰ چاپ شده است.